Het verleden herleeft (deel I)

In een serie publicaties besteedt ProSell Archeo aandacht aan belangrijke ontwikkelingen op archeologisch gebied. Gebeurtenissen uit het verleden die nog steeds van invloed zijn op de huidige maatschappij. Een verloop van evolutie die vorm kreeg zo’n 35 jaar geleden met de vondst van een Romeins schip in Woerden.

Later zijn alle ontbrekende stukjes van de puzzel vakkundig aangevuld door de wetenschappers. Niet alleen langs de Limes of de grens van het Romeinse Rijk in het Groene Hart van de provincie Zuid Holland maar ook langs andere belangrijke vaarwegen uit het begin van onze huidige jaartelling. Voor een gedeelte ronden wij met deze artikelen een vicieuze cirkel af. Het is uiteraard van het grootste belang dat die informatie in het algemeen als belangrijk cultureel erfgoed ook haar wereldwijde erkenning krijgt.

De opgraving van een Romeinse schip in Woerden

Het was op maandag 13 maart 1978, een kille, druilerige dag in het gebied van het voormalig Sint Jozefpensionaat ten noorden van de Petruskerk in Woerden. Zo af en toe liet de zon enkele voorzichtige voorjaarsstralen los op de diverse putten die voor archeologisch onderzoek beschikbaar waren. In eerste instantie om te zoeken naar het castellum van Laurium (Woerden), dit aan de hand van eerdere vondsten.

In het zand werd op ruim een meter onder NAP een stuk hout met ijzeren nagels aangetroffen. Verder onderzoek bracht aan het licht dat het hier ging om een Romeinse platbodem die, onder een hoek van 35 graden, schuin was weggezakt in het zand van de voormalige oever van de Rijn. Tevens werd een stuk kademuur blootgelegd gelegen langs de zuidoever, niet ver van het schip. Hoe cruciaal de vondst van het Romeinse schip in maart 1978 in Woerden is geweest werd pas later duidelijk.

Dr. Jan Kees Haalebos was archeologisch specialist en verbonden aan de vakgroep Provinciaal Romeins Onderzoek van de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Hij had klassieke talen en oude geschiedenis gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn leermeester was professor dr. Jules Bogaers, die de onmetelijke interesse in dit specifieke vakgebied deed overslaan op zijn leerling. Beide archeologen hadden al baanbrekend onderzoek gedaan naar de limes en castella langs de Rijn op de grens van het Romeinse Rijk in de provincie Germania Inferior aan het begin van onze jaartelling. Noviomagus, Albaniana en het veenrijke Nigrum Pullum – Nijmegen, Alphen aan den Rijn en Zwammerdam – waarbij vooral op het terrein van de Hooge Burch in Zwammerdam imposante archeologische vondsten werden blootgelegd. Tussen 1968 en 1971 werden de restanten van het castellum blootgelegd en diverse kano’s en schepen gevonden. Haalebos promoveerde in 1973 op een proefschrift van de opgravingen en beschrijvingen van de Romeinse periode in Nigrum Pullum.

Een zee van mensen

De vondst van het Romeinse schip in Laurium in maart 1978, dat later de toepasselijke naam Woerden 1 zou meekrijgen, was een bijzonderheid waarvan heel Woerden deelgenoot moest worden. In korte tijd werd er onder de bezielende leiding van Jan Kees Haalebos bergen werk verzet om vervolgens op zaterdag 18 maart 1978 de inwoners van Woerden en andere geïnteresseerden uit te nodigen om op het terrein van het voormalige Sint Jozefpensionaat de vondsten te aanschouwen. Het idee om slechts een rondleiding van een uurtje te geven bleek een onmogelijke opgave. De toevloed van belangstellenden voor het wrak was zo enorm dat archeoloog Jan Kees Haalebos het aanwezige publiek in delen uitleg gaf over de situatie van vroeger. Daarbij werd de waarschijnlijke loop van de Rijn uiteengezet alsmede de hoop uitgesproken dat het Romeinse schip, althans dat deel dat nog slechts gedeeltelijk was blootgelegd, geconserveerd zou kunnen worden. Ook de oude kade met klinkers was op dat moment nog zichtbaar. Met een tekeningkoker in de hand trakteerde Haalebos de menigte telkenmale luidkeels op zijn uitvoerige uitleg voorzien van gedetailleerde informatie. Tevens werden de vele belangstellenden gewaarschuwd om zich niet op de steile kanten en in de sleuven te begeven. De archeoloog verkondigde de informatie met buitengemeen veel enthousiasme aan iedereen die dit maar wilde horen om zodoende kennis te kunnen maken met deze vondst. Hij beantwoordde de vragen die van alle kanten op hem werden afgevuurd met verve.

Tekst en foto’s: Gert Jan van Heyningen, ProSell Archeo
© Alle rechten uitdrukkelijk voorbehouden