Achter de Limes

Hoe belangrijk kan een plaats met stadsrechten zijn in de tijd van de Romeinen.

Langs de huidige Vliet in de gemeente Leidschendam-Voorburg ligt iets verder naar het westen de oude loop van de Gracht of het Kanaal van Corbulo. De toonaangevende verbinding tussen de Rijn en de Bataafse rivier ofwel de Maas. Langs dit kanaal lag Forum Hadriani, in het hart van het westen op een heuse strandwal aangelegd in het gebied van de Cananefaten. Een bloeiende nederzetting met veel handel die later stadsrechten kreeg als tweede stad na Noviomagus, het huidige Nijmegen.

In de Rietvinkpolder en onder het Damplein in Leidschendam-Voorburg is de oude loop van deze belangrijke verbinding door archeologen vastgelegd. Ook zijn er aanwijzingen gevonden voor een overtoom. Het Kanaal van Corbulo was een zeer essentiële schakel in het Rijk van de Romeinen maar had te maken met de getijden. Rond 47 werd de Gracht of het Kanaal deels door soldaten van het Romeinse leger in opdracht van veldheer Gnaeus Domitius Corbulo gegraven. Op sommige plaatsen maakte men dankbaar gebruik van getijden kreeken zoals bij Matilo, bij Leiden met de aansluiting op de rivier de Rijn en de meander van de Gantel die bij Naaldwijk stroomde en aansloot op de monding van de Maas. Belangrijk voor het vervoer van soldaten die de limes moesten versterken om vanuit andere vestingen via de Maas en het Kanaal van Corbulo de noordgrenzen van het Romeinse Rijk te gaan bewaken. Het vervoer niet meer via de gevaarlijke ‘oceaan’ naar Praetorium Agrippinae, het hedendaagse Valkenburg maar via platbodems, een prima en snel vervoermiddel via het Kanaal naar Matilo of Albaniana, het huidige Alphen aan den Rijn. Het Kanaal van Corbulo zorgde voor een aanzienlijke verbetering van het economisch middelpunt Forum Hadriani. De Cananefaten bevolkten de gebieden achter de grens of limes die in 47 een definitief karakter kregen. De noordelijke grens van het Romeinse Rijk werd de rivier de Rijn en forten werden ook door veldheer Corbulo in snel tempo gebouwd. Alle aandacht ging nu uit om de oversteek te maken en Brittania in te lijven. Veldtochten richting Elbe waren inmiddels verleden tijd.

Forum Hadriani

Na de Bataafse opstand in 69-70 werd Forum Hadriani een toonaangevende plaats achter de limes. Economische bedrijvigheid op de rand tussen strandwallen en het veen. Liggend langs het water met inheemse bevolking en de reizende soldaten richting Brittania. Tot het jaar 160 vol in bloei met daarna de aftakeling vanwege de grote crisis van de derde eeuw bij de Romeinen. Een interne machtsstrijd brak uit in het Romeinse Keizerrijk en inflatie en daaropvolgende belastingmaatregelen namen een vlucht. Er was sprake van ontvolking, zeker na de epidemie van Galenus waarbij vele inwoners stierven. Maar ook de bodem van het veengebied zakte verder en de gebieden werden te nat voor bewoning. Geen handel meer te drijven in een zo goed als verlaten Forum Hadriani. Zandstormen zorgden later voor natuurlijke ophogingen en eeuwen later werden op de oude strandwallen nieuwe nederzettingen gebouwd.

Tekst en foto’s: Gert Jan van Heyningen