Vondsten aan de Hoge Zijde in Albaniana

Precies 35 jaar geleden, op 8 juli 1978 werd in Alphen aan den Rijn door archeologen een van oorsprong Romeins muurwerk blootgelegd. Deze vondst werd aangetroffen in het braakliggende terrein aan de Rijnzijde van de Julianastraat op de Hoge Zijde tegenover de Nederlands Hervormde Adventskerk. In eerste instantie werd een muur over een lengte van zo’n zeven meter blootgelegd.

Op die bewuste plek zou een gezinsvervangend tehuis worden gebouwd. Bij toeval tijdens het bouwrijp maken van de grond werd een harde stenen laag aangetroffen. De vondst zou wel degelijk van historische waarde blijken te zijn. Het castellum van het Albaniana uit de Romeinse periode was nog niet gevonden en iedere aanwijzing was in die tijd van groot belang. In de geschiedschrijving werd deze vondst als Julianastraat 1 opgenomen. Naast de stenen gaf verder onderzoek van de funderingen van – parallel met de Rijn lopende muren – het verhaal prijs over de bouw. Sommige delen van de uiterst stevige muren waren in een eerdere periode gesloopt en daar werd in de middeleeuwen vrolijk op voort gebouwd. Restanten van houtskool en verbrand huttenleem, aangevuld met heipalen met wigvormige stukken tufsteen werden gevonden. Sommige gedeelten van muren werden niet aangetroffen. Ook de Rijn had zijn erosiewerk gedaan waarbij van een muur een gedeelte verdwenen was. Op die fundamenten werd in de middeleeuwen met stro en leem een houten vlechtwerk als oeverversterking aangetroffen. Wel werd duidelijk dat de loop van de Rijn tientallen meters naar het oosten was opgeschoven.

Wat de betekenis is geweest van deze stenen funderingen uit de Romeinse tijd kon echter toen niet worden bepaald. Het meeste is in het voormalige Albaniana met een castellum en vicus gevonden en vastgelegd voor ons nageslacht. De bodem zal ter hoogte van de Julianastraat in Alphen aan den Rijn in de toekomst uiteraard nog meer zaken gaan prijsgeven.

Dit archeologische project werd indertijd aangemerkt als Julianastraat 1. Dit aan de even kant van de nummering van de voormalige Heerenstraat en Dorpsstraat. Een statige straat met imposante herenhuizen waar in vroegere jaren accountantskantoor Kooi, het Dagblad van Rijn en Gouwe en huisarts J.K. Platteschor (nu Odijk Mannenmode) hun onderkomen hadden. Aan de andere kant van de kruising met de voormalige Bruggestraat, wat nu Pieter Doelmanstraat is, waren op de hoek van de Sint Jorisstraat gevestigd groentehandelaar Broekman en daartegenover op de grond van de voormalige stalhouderij opende in 1923 Van der Spek zijn winkel met het allernieuwste gadget, namelijk de radio. Met de intrede van de elektronenbuis met drie elektroden die als versterker dienden, gaf de radiotelefonie zijn innovatief effect. Dit maakte het mogelijk om ook spraak en muziek in plaats van morse uit te zenden. Radioconcerten van Steringa Idzerda uit Den Haag waren de eerste draadloze uitzendingen ter wereld en werden beluisterd, ook onder meer in de winkel van Van der Spek.

1813, een eeuw daarvoor, bracht een omkeerpunt. We hadden de Franse overheersing gehad en economisch verkeerde het land in een diepe recessie. De Noordelijke Nederlanden zagen in dat er eensgezind gewerkt moest worden voor herstel. Met de komst op 30 november in Scheveningen van Willem de Eerste, de Prins van Oranje werd een industrieel tijdperk met economische groei ingeluid. Koning Willem I was vorst van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.

Tegenover waar nu de Media Markt is gevestigd stond de Herberg Hof van Holland met een uitloop naar de Rijn. In 1826 werd de Herberg geheel verbouwd en de naam werd gewijzigd in Herberg Sint Joris. Dit onderkomen was strategisch van belang vanwege de reizigers die per koets of paard en wagen of via het water – met lange wachttijden voor de brug – de nacht wilden doorbrengen. Aan de andere kant van de Dorpsstraat, die liep van de Postbrug over het in 1660 opnieuw gegraven omloopkanaal in het noorden, naar de Hofbrug in het zuiden van Alphen. Op de voormalige landerijen van Hendrik Schouten waren de stallen van Sint Joris gevestigd. Alles benodigd voor de verzorging van de paarden, waaronder een heuse smederij voor reparaties aan de koetsen en het beslaan van paarden was daar gevestigd.

De Herberg had onder meer onderdak geboden aan belangrijke hoogwaardigheidsbekleders zoals Tsaar Peter de Grote en Peter Stuyvesant die in Alphen in het huwelijk was getreden. Maar de wijze van vervoer ging door de jaren heen van trekschuit via stoomboot naar trein. Aan het einde van de 19e eeuw werd de verbrandingsmotor ontwikkeld en de koetsen verdwenen uit het straatbeeld. De Herberg sloot begin juli 1918 haar deuren en Van der Spek kocht de grond waarop de stallen van Sint Joris waren gevestigd. Als men in die tijd goed de geschiedschrijving van Pieter Plemper en Lieve van Ollefen had gevolgd, dan had men op die plek al veel eerder waardevolle Romeinse spullen kunnen vinden. Maar het belang van archeologie was vlak na de Eerste Wereldoorlog geen interessant thema. Dat zou pas 50 jaar later aan de orde komen.

In 2001 werden ter hoogte van de Julianastraat en op de hoek bij de Sint Jorisstraat de panden afgebroken voor de ontwikkeling van een nieuw dorpscentrum.

Na de sloop van de panden werd middels archeologisch onderzoek de meest belangrijke vondsten ooit gedaan door het blootleggen van het castellum met delen van de toegangspoort.

Nu 90 jaar later zien we de naam Van der Spek heel opvallend terug aan de Julianastraat 1. Al meerdere jaren trouwens maar de telepathische gave van de archeologen maakten 35 jaar geleden al kond van het feit dat de rode draad Julianastraat 1 en Van der Spek is. De kampementen van de Romeinse krijgers die de grens bewaakten tegen de Germanen langs de Rijn in Albaniana werden 35 jaar geleden al gevonden.

De Rijn, de grote rivier van de provincie Neder-Germanië in het Romeinse Rijk welke tevens de meest noordelijke grens of Limes aangaf. Via het water was ook dit de meest ideale verbindingsroute naar Forum Hadriani. De grootste stad in het westen bereikbaar via de Gracht van Corbulo waar toen al op international niveau handel werd gedreven. Forum Hadriani, het huidige Voorburg Leidschendam, had als enige nederzetting in het westen stadsrechten.

Het belang voor een brede internationale erkenning van het Nederlandse traject van de Limes met als hoofdstad Forum Hadriani komt steeds dichterbij. De landen in het stroomgebied van de Rijn en de muur van Hadrianus staan al op de Werelderfgoedlijst. Het Nederlandse traject hoort daar ontegenzeggelijk een vast onderdeel van uit te maken.

Tekst en foto’s: Gert Jan van Heyningen, ProSell Archeo
© Alle rechten uitdrukkelijk voorbehouden